Phương tiện bổ sung và thay thế trong giao tiếp AAC-Phần 3

Hệ thống giao tiếp bằng trao đổi hình ảnh (PECS) là một trong những phương pháp giao tiếp thay thế và tăng cường được sử dụng nhiều nhất. Mục đích là như nhau; để kích hoạt chức năng giao tiếp.

PECS có các thẻ với các đối tượng, hành động, biểu tượng, từ hoặc hình ảnh được in ra và trẻ đưa, chỉ, hoặc trao đổi các thẻ này khi trẻ muốn một thứ gì đó. Trẻ cũng có thể sử dụng thẻ để đưa ra nhận xét, lựa chọn, yêu cầu và hỏi hoặc trả lời câu hỏi. Về cơ bản, những thẻ này làm trung gian giao tiếp giữa trẻ tự kỷ và thế giới.

• Trẻ nào thì nên sử dụng PECS?

Khi trẻ không thể giao tiếp theo cách truyền thống, không giới hạn độ tuổi, đều có thể sử dụng PECS. Những trẻ không sử dụng lời nói, nhoặc không thể bắt đầu cuộc trò chuyện, hay những người có thể hưởng lợi từ việc tăng vốn từ vựng, hoặc giao tiếp hiệu quả hơn sẽ tạo ra nhóm mục tiêu cho hệ thống PECS. Nói cách khác,trẻ không có giao tiếp bằng lời nói có thể sử dụng hệ thống để tương tác, trong khi trẻ có thể nói chuyện có thể sử dụng hệ thống để cải thiện kỹ năng tương tác. Cụ thể hơn, nếu trẻ gặp khó khăn với giao tiếp bằng lời do mắc ASD hoặc các rối loạn phát triển khác có thể được hưởng lợi từ hệ thống này.

• PECS hoạt động như thế nào?

Cần một chương trình đào tạo cụ thể cần có sự tham gia của phụ huynh, giáo viên, các chuyên gia khác và tất nhiên là cả trẻ em. Chúng tôi khuyên rằng tất cả các bước được triển khai theo đúng thứ tự theo cách tương tự giữa mọi người và các tình huống. Thời gian của quá trình đào tạo này khác nhau đối với mỗi cá nhân.

Giai đoạn 1: Cách giao tiếp
Mục tiêu của giai đoạn đầu là học cách cung cấp hình ảnh về đồ vật hoặc hoạt động mong muốn cho trẻ. Ví dụ, trẻ muốn một chiếc ô tô đồ chơi. Có một hình ảnh của một chiếc ô tô đồ chơi ở phía trước của bé. Một người hướng dẫn trẻ chọn bức tranh và đưa cho người khác. Trong giai đoạn này, có hai người khác với con. Khi cuộc trao đổi có hướng dẫn hoàn thành, đối tác giao tiếp ngay lập tức củng cố hành vi bằng cách khen ngợi. Khen ngợi là chìa khóa trong quá trình học tập. Nó đưa ra thông điệp rằng hoạt động đã được hoan nghênh, được chấp thuận và sẽ được lặp lại trong tương lai.

Giai đoạn 2: Khoảng cách và sự bền bỉ
Trong giai đoạn này, trẻ học cách sử dụng cách giao tiếp mới này trong một số môi trường (tức là ở nhà, trường học, v.v.) với những người khác nhau. Việc khen thưởng sẽ tiếp tục nhưng các hỗ trợ nên được loại bỏ dần dần. Điều này cho phép sử dụng hệ thống một cách độc lập để giao tiếp.

Giai đoạn 3: Phân biệt hình ảnh
Lần này, hai bức tranh được đưa ra và trẻ phải chọn một bức tranh mong muốn và đưa cho người kia. Ban đầu bức tranh thứ hai là thứ mà đứa trẻ không thích. Ví dụ, nếu đứa trẻ muốn có một chiếc ô tô đồ chơi, thì bức tranh thứ hai có thể đồ ăn thuộc danh mục không liên quan. Dạy trẻ phân biệt từng cái một, giúp trẻ hiểu để phân biệt các hình ảnh.

Giai đoạn 4: Cấu trúc câu
Mục đích của giai đoạn này là học cách tạo thành những câu đơn giản. Có một hình ảnh đại diện cho cụm từ "Tôi muốn". Trẻ phải kết hợp bức tranh “Tôi muốn” với một bức tranh khác để nói lên những gì chúng mong muốn. Ngoài ra, hình ảnh của các tính từ (tức là, đỏ, to), giới từ (tức là, trên, trong) và các từ khác được thêm vào để mở rộng thêm vốn từ vựng và làm phong phú câu.

Giai đoạn 5: Yêu cầu đáp ứng
Mục đích là để trẻ trả lời các câu hỏi như “con muốn gì?”. Trẻ mở cuốn sách có hình ảnh và đưa ra câu trả lời bằng cách sử dụng các thẻ hình ảnh

Giai đoạn 6: Nhận xét
Các câu hỏi khác được hỏi trong giai đoạn này như “con nhìn thấy gì, con nghe thấy gì, nó là gì?”. Sau đó, trẻ học cách trả lời những câu đó ở dạng đúng như “Con thấy hoặc nghe thấy điều này” hoặc “đó là…”.

• Lợi ích của PECS đối với ASD

PECS là một phương pháp được nghiên cứu kỹ lưỡng. Nhiều nghiên cứu khoa học đã được thực hiện để hiểu và hỗ trợ hiệu quả của hệ thống. Kết quả chỉ ra những lợi ích đáng kể trong một số lĩnh vực khác nhau. Điều quan trọng cần nói là lợi ích của AAC song song với lợi ích của PECS. Những phát hiện cụ thể được thảo luận trong phần này.

Điều quan trọng cần đề cập là lúc đầu, PECS được phát triển dành riêng cho ASD và sau đó được mở rộng cho các nhóm dân số khác nhau. Vì vậy, có rất nhiều nghiên cứu được thực hiện để chứng minh tác dụng của hệ thống đối với người tự kỷ

• Lợi ích của PECS với giao tiếp

Những người bị ASD có thể bị suy giảm khả năng giao tiếp. Họ có thể không nói được hoặc có thể đã phát triển khả năng nói nhưng phải vật lộn với các thành phần của giao tiếp. PECS dạy mọi người một phương tiện giao tiếp hiệu quả nhưng tương đối dễ dàng hơn. Trên thực tế, hệ thống giúp trẻ tương tác nhưng cũng hỗ trợ cha mẹ, người chăm sóc, giáo viên và bạn bè đồng nghiệp giao tiếp với trẻ ở mức độ đơn giản và dễ hiểu hơn.

Bắt đầu tương tác là một lợi ích tuyệt vời mà hệ thống mang lại, bất kể độ tuổi (Ganz và cộng sự, 2012). Ngay cả những trẻ có vẻ thờ ơ với môi trường xung quanh cũng học cách bắt đầu cuộc trò chuyện một cách tự nhiên. Yêu cầu một cái gì đó là mục tiêu chính của PECS. Trẻ em được dạy để yêu cầu các nhu cầu hoặc mong muốn của chúng, điều này cũng đòi hỏi chúng phải bắt đầu giao tiếp.

Nhìn chung, từ hai bài báo phân tích tổng hợp khác nhau (một phương pháp phân tích thống kê kết hợp các phát hiện từ các nghiên cứu khác nhau để hiểu bất kỳ tác động chung nào) với hơn 24 nghiên cứu được kết hợp, có thể nói rằng PECS là một phương thức hiệu quả để cải thiện kỹ năng giao tiếp (Flippin và cộng sự, 2010; Ganz và cộng sự, 2012).

• Lợi ích của PECS trong xã hội:

Bản chất của PECS là trao đổi vật lý một thiết bị hỗ trợ thị giác với một người khác. Vì vậy, bối cảnh luôn luôn tương hỗ. Khởi xướng, yêu cầu và quan tâm chung là tất cả các yếu tố tương tác và tương hỗ của giao tiếp xã hội, cũng được đưa vào các mục tiêu đào tạo của PECS. Nói tóm lại, PECS cũng mang lại lợi ích về mặt xã hội của giao tiếp (Lerna và cộng sự, 2012).

Một nghiên cứu đã điều tra giao tiếp giữa bạn học bằng cách sử dụng hệ thống Pecs và phát hiện ra rằng, khi bạn học hiểu cách PECS hoạt động, tương tác giữa các bé được cải thiện (Thiemann-Bourque và cộng sự, 2016). Điều này cho phép trẻ chơi và giao lưu nhiều hơn với bạn bè cùng tuổi. Trong hầu hết các tương tác, trẻ ASD yêu cầu và các bạn cùng lứa trả lời, nhưng một số trẻ cũng chia sẻ đồ chơi của chúng hoặc nhận xét nhỏ, mặc dù nhận xét chưa phải là kỹ năng mà trẻ có được trong quá trình đào tạo PECS. Điều này cho thấy khả năng cải thiện khi hệ thống được sử dụng ở nhiều môi trường khác nhau với những người khác nhau.

• Lợi ích của PECS với ngôn ngữ: 

Dạy nói chưa bao giờ là một mục tiêu thực tế của PECS, tuy nhiên, một số trẻ sử dụng hệ thống này đã phát triển các kỹ năng sử dụng lời nói theo cách bản năng. Nói cách khác, PECS là một phương pháp giao tiếp và việc học nó có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các cá nhân học cách giao tiếp khác như nói. Tuy nhiên, đây không phải là mục tiêu chính của hệ thống mà là một lợi ích bổ sung. Điều quan trọng cần nói là các bé không được phát triển lời nói và thay vào đó sử dụng các thiết bị tạo giọng nói (SGD).

Các bài báo khác nhau báo cáo rằng vốn từ vựng và độ dài của các câu nói đã tăng lên sau khi học cách sử dụng PECS. Nói cách khác, một số trẻ bắt đầu hình thành các cụm từ, mệnh đề hoặc câu dài hơn trước. Ngoài ra, các giọng không được nhận dạng là từ cũng giảm trong quá trình này. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhấn mạnh là các phát hiện liên quan đến kết quả lời nói là hỗn hợp và không hiệu quả như nhau giữa những người tham gia nghiên cứu (Ganz & Simpson, 2004; Jurgens và cộng sự, 2009; Flippin và cộng sự, 2010).

• Lợi ích của PECS đối với các vấn đề về hành vi

Các hành vi gây rối như ném, phá hủy, hoặc đánh và nổi cơn thịnh nộ, bao gồm các hành vi như la hét, khóc... không phải là mục tiêu của PECS. Điều này có nghĩa là, việc sử dụng PECS không được đưa ra để làm giảm các hành vi sai lệch. Tuy nhiên, có cả bằng chứng dựa trên nghiên cứu cho thấy những tác dụng như vậy. Nói tóm lại, có sự gia tăng bổ sung về việc giảm hành vi ở trẻ em khi sử dụng hệ thống (Charlop ‐ Christy et al., 2002; Ganz et al., 2012).

Lý do của hệ quả này có thể được giải thích bằng một logic đơn giản. Các vấn đề về hành vi chủ yếu xuất phát từ sự thất vọng vì không thể giao tiếp. Vì vậy, khi trẻ bắt đầu giao tiếp theo chức năng, các hành vi có vấn đề có thể được giảm bớt. Đặc biệt khi trẻ em được điều chỉnh với hệ thống và sử dụng nó hầu hết thời gian, kết quả có thể được duy trì. Bằng cách này, trẻ em có thể cảm thấy được thấu hiểu và liên hệ với nhau. Ít thất vọng mang lại sự ổn định về cảm xúc, đây là cửa ngõ cho các vấn đề về hành vi.